ترکیب شیمیایی ادرار و تنظیم آب:

دو فرایند بازجذب و ترشح،ترکیب مایع تراوش شده را هنگام عبور از لوله کلیوی و مجرای جمع کننده، تغییر میدهند و آنچه به لگنچه میریزد، ادرار است.

مواد ادرار را میتوان به دو دسته معدنی و آلی تقسیم کرد. در حدود 95 ، ادرار را آب تشکیل میدهد. دفع آب از طریق ادرار، راهی است برای تنظیم مقدار آب بدن، یون ها نیز بخش مهمی از ادرار را تشکیل میدهند که دفع آنها برای حفظ تعادل یونها صورت میگیرد.

فراوانترین ماده دفعی آلی در ادرار، اوره است. اوره چرا و چگونه تشکیل میشود؟

در نتیجه تجزیه آمینواسیدها و نوکلئیک اسیدها، آمونیاک به دست می آید که بسیار سمّی است. تجمع آمونیاک در خون به سرعت به مرگ می انجامد. کبد، آمونیاک را از طریق ترکیب آن با کربن دی اکسید به اوره تبدیل میکند. ویژگی سمی بودن اوره از آمونیاک بسیار کمتر است و بنابراین، امکان انباشته شدن آن و دفع با فواصل زمانی امکان پذیر است. کلیه ها اوره را از خون میگیرند و به وسیله ادرار از بدن دفع میکنند.

ماده دفعی نیتروژن دار، دیگری که با ادرار دفع میشود کراتینین است که از کراتین فسفات تولید میشود. کراتین فسفات، مولکولی است که در ماهیچه ها به منظور تأمین انرژی به کار می آید؛ به این ترتیب  ATPتولید وگروه فسفات ان بهADP  منتقل میشود. در جریان این تبدیل، کرآتینین پدید می آید که توسط کلیه ها از بدن دفع میشود.

دیگر ماده دفعی نیتروژن دار در ادرار اوریک اسید است که در نتیجه سوخت و ساز نوکلئیک اسیدها حاصل میشود. اوریک اسید انحلال پذیری زیادی در آب ندارد. بنابراین، تمایل آن به رسوب کردن و تشکیل بلور زیاد است. رسوب بلورهای اوریک اسید در کلیه ها باعث ایجاد سنگ کلیه و در مفاصل باعث نقرس میشود. نقرس یکی از بیماری های مفصلی است که با دردناک شدن مفاصل و التهاب آنها همراه است

تنظیم آب:

تنظیم آب تحت تنظیم عوامل مختلفی مثل هورمون ها قرار دارد. اگر غلظت مواد حل شده در خوناب از یک حّدِ مشخص فراتر رود، گیرنده های اسمزی در زیر نهنج تحریک میشوند. در نتیجه تحریک این گیرنده ها از یک سو، مرکز تشنگی در زیرنهنج فعّال میشود و از سوی دیگر، هورمون ضدادراری از غده زیرمغزی پسین ترشح میشود. این هورمون با اثر بر کلیه ها، بازجذب آب را افزایش میدهد و به این ترتیب دفع آب را توسط ادرار کاهش میدهد

اگر بنا به عللی هورمون ضدادراری ترشح نشود، مقدارِ زیادی ادرارِ رقیق از بدن دفع میشود. چنین حالتی به دیابت بی مزه معروف است. مبتلایان به این بیماری احساس تشنگی میکنند و مجبورند مایعات زیادی بنوشند. این بیماری به علت برهم زدن توازن آب و یونها در بدن، نیازمند توجه جدّی است.

سازوکار دیگری نیز در تنظیم آب نقش دارد. در نتیجه کاهش مقدار آب خون و کاهش حجم آن، جریان خون یا فشار خون در سرخرگ آوران کاهش مییابد. در این وضعیت، از دیواره سرخرگ آوران آنزیمی به نام رنین به خون ترشح میشود. رنین با اثر بر یکی از پروتئین های خوناب به نام آنژیوتانسین و راه اندازی مجموعه ای از واکنش ها، باعث میشود از غده فوق کلیه، هورمون آلدوسترون ترشح شود. هورمون آلدوسترون با اثر بر کلیه ها بازجذب سدیم را باعث میشود. در نتیجه بازجذب سدیم، بازجذب آب هم در کلیه ها افزایش مییابد.